آشنایی با اقوام دوخا مغولستان - بخش ۱

اقوام دوخا (دوخان‌ها یا دوهالار) که در زبان مغولی به آن‌ها تستان می‌گویند، اجتماع کوچکی از ترک‌های مغول کوچ‌نشین هستند که در بخش شمالی استان خوسگول مغولستان زندگی می‌کنند.

در زبان مغولی، تساتان به معنی «آن‌هایی که گوزن دارند» است. اقوام دوخا دامپرور هستند و از راه پرورش گوزن زندگی می‌گذرانند. در دل جنگل‌های تایگای سیبری، در آن آب‌وهوای سرد و دشوار، قوم تستان و گوزن‌هایشان، یکی از منحصر به فردترین قبایل کوچ‌نشین و آخرین قبایل پرورش‌دهنده‌ی گوزن در دنیا محسوب می‌شوند.

تاریخچه اقوام دوخا

اگر مقاله‌ی تاریخ مغولستان از نمای نزدیک را در سایت اسپیلت مطالعه کرده باشید، حتماً می‌دانید که مردمان ترک (Turkic) یکی از نژادهای ساکن در مغولستان و از قدیمی‌ترین اقوام مغولی هستند. اقوام دوخا در واقع جزو نژاد تووان محسوب می‌شوند. گروهی از مردمان ترک که در جنوب سیبری زندگی می‌کنند و ۲۷۰ هزار نفر جمعیت دارند. ۲۵ هزار نفر در روسیه، ۵ هزار نفر در مغولستان و باقی در چین و دیگر نواحی آسیا و اروپا پراکنده هستند.

زبان تاریخی این قوم عجیب، دوخان نام دارد. یکی از گونه‌های در حال انقراض زبان ترکی که تنها ۵۰۰ نفر در شهرستان تساگان نور استان خوسگول هنوز آن را می‌دانند.

تستان‌ها در اصل از شمال مرز روسیه و مغولستان، جایی که اکنون جمهوری تووان روسیه قرار دارد، منشا گرفته‌اند. اقوام دوخا آخرین قبیله‌ی کوچ‌نشین در دنیا هستند که گوزن‌های شمالی پرورش می‌دهند. به مرور زمان با تغییرات اقلیمی و کاهش جمعیت گوزن‌های شمالی، جمعیت گوزن‌پروران هم کاهش یافته است. تا حدی که در سال ۱۹۹۸ تنها ۴۰ خانوار از این قوم سرشماری شدند.

استقرار در شمال مغولستان

کشور روسیه به ۸۵ بخش فدرال تقسیم می‌شود که ۲۲ بخش آن به صورت جمهوری و مستقل هستند. تووا یکی از جمهوری‌های کشور روسیه است که در جنوب سیبری و شمال مغولستان واقع شده و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد.

تووا در سال ۱۹۲۱، دقیقاً در زمانی که مغولستان به کشوری مستقل تبدیل شد، از شوروی جدا شد. در آن زمان گوزن‌پروران این ناحیه می‌توانستند آزادانه از مرزهای تووا و مغولستان عبور کنند. در سال ۱۹۴۴ جمهوری تووا دوباره به بخشی از اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شد و مرزها بسته شدند. در آن سال شوروی درگیر جنگ جهانی دوم بود. به همین جهت اقوام دوخا از سرزمین مادری یعنی تووا روانه‌ی مناطق شمالی مغولستان شدند.

دلایل این موضوع چه بود؟ با توجه به این که منطقه‌ی مرزی مغولستان و تووا در اصل قلمروی این قوم بود، آن‌ها روابط تجاری بسیاری خوبی با دامپروران و صحرانشینان مغول در نواحی سبزدشت مغولستان داشتند. در زمان جنگ جهانی دوم، شوروی با قحطی غذا مواجه بود. به همین دلیل دام‌ها و حیوانات اهلی تساتان‌ها توسط دولت وقت مصادره می‌شد. بسیاری از کودکان اقوام دوخا به دلیل شیوع بیماری‌های مختلف جان خود را از دست می‌دادند. مردم دوخا هم برای نجات جان حیوانات و فرزندانشان، از سرزمین مادری گریختند و در شمال مغولستان ساکن شدند.

در ابتدا دولت مغولستان بارها و بارها اقوام دوخا را به تووا دیپورت می‌کرد. در سال ۱۹۵۶، بالاخره دولت راضی به پذیرفتن تستان‌ها شد و به آن‌ها اقامت و ملیت مغولی دادند. در نهایت دوخاها در منطقه‌ی دریاچه تساگان نور و در کنار رودحانه‌ی شیشیگْت ساکن شدند.

اقامتگاه‌ها

تساتان‌ها معمولاً در چادرهایی زندگی می‌کنند که با پوست درختان توس یا غان پوشیده می‌شود و ظاهری شبیه به چادر سرخپوستان دارد. برای ساخت یک چادر بزرگ دوخایی از پوست ۳۲ درخت استفاده می‌شود. پوست درخت غان نرم و مقاوم است و به سادگی بریده، خم و کنده می‌شود. البته امروزه بیشتر چادرها با استفاده از پارچه‌های برزنتی ساخته می‌شوند.

ورودی چادر ۲ تا ۳ متر طول دارد. در پشت  چادر کیسه‌ای قرار دارد که ارواح نگهبان در آن استراحت می‌کنند. این ارواح توسط شامن (روحانی مذهب شامانی) در کیسه قرار داده شده‌اند. در طرف راست چادر، وسایل شکار، زین، ابزار و وسایل پخت و پز را نگه می‌دارد. چادرهای سنتی دوخایی تخت ندارند، زمین‌شان با پوست حیونات پوشیده می‌شود و افراد روی همان پوست‌ها می‌خوابند. در وسط چادر هم اجاق هیزمی قرار می‌گیرد.

مذهب و عقاید

یک شامن دوخایی در حال انجام مراسم مذهبی

اقوام دوخا معتقدند که ارواج اجدادشان بعد از مرگ به کالبد حیوانات جنگل رفته و راهنمای آن‌ها می‌شوند. مذهب آن‌ها شامانیسم است که قدیمی‌ترین آیین مذهبی دنیا بوده و برپایه‌ی احترام و پرستش طبیعت است.

شامانیسمی که تساتان‌ها به آن معتقدند، بسیار خاص بوده و گفته می‌شود که احتمالاً قدیمی‌ترین شکل شامانیسم در میان کوچ‌نشینان مغولی است. روحانی مذهبی یا شامن آن‌ها «بو» نام دارد. چند نوع کتاب مقدس افسانه‌ای و دعاهایی برای شکار، باریدن باران یا قطع بارش از جمله عقاید مذهبی آن‌ها است.

در بخش دوم این مقاله به سراغ بررسی سبک زندگی اقوام دوخا رفته‌ایم. بازدید از قوم دوخا و گوزن‌هایشان، یکی از برنامه‌های جذاب تور مغولستان اسپیلت البرز است. مغولستان کشوری است پهناور با طبیعتی بکر و دست نخورده که برای عاشقان طبیعت گردی و کسانی که می‌خواهند سفرهای خاص و جذابی را تجربه کنند، مقصدی ایده‌آل است. در مورد محل زندگی و جذابیت‌های دیدار با قوم دوخا، مفصل در مقاله‌ی «معرفی تساگانورسوم» صحبت کرده‌ایم. پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را نیز از دست ندهید.